متخصصان جوشکاری ایران در مسیر مهاجرات

در جامعه ما نسبت به جوشکاری به ‌عنوان یک شغل تخصصی یا یک شغل مبتنی بر دانش و مهارت، آشنایی کاملی وجود ندارد و تنها تصوری که از آن در بین عموم مردم وجود دارد جوشکاری اسکلت های فلزی و یا درب و پنجره ساختمان ها است. در حالی که بر اساس استانداردهای بین المللی صنعت جوشکاری دارای مشاغل مختلف و کاملاً تخصصی است که افراد با سطح دانش و مهارت های متنوع را در دل خود جای داده است. از سوی دیگر دانش جوشکاری آمیخته با علم متالورژی و مکانیک و مجموعه بسیار گسترده ای از استانداردها است.

قبل از اینکه اشاره‌ای داشته باشم به انواع تخصص های جوشکاری در ایران و جهان، باید به اهمیت جوشکاری در جامعه اشاره کنم؛ جوشکاری از جمله فرایندهای ویژه ای محسوب می شود که دستیابی به کیفیت مطلوب آن به سادگی ممکن نیست چراکه کیفیت آن حین اجرای کار ساخته می شود. امروزه جوشکاری در سطوح پایین تکنولوژی تا سطوح پیشرفته آن در صنایع مختلف نظامی، هسته ای،نفت و گاز، سد و نیروگاهی، صنایع معدنی و سازه و ساختمان کاربردهای وسیع دارد. بدون استفاده از دانش و مهارت متخصصان جوشکاری ساخت اغلب سازه های فلزی و یا ماشین آلات، تجهیزات و کارخانجات در صنایع کوچک و بزرگ یا ممکن نیست ویا دست یافتن به کیفیت مطلوب این محصولات غیر ممکن خواهد شد. به همین دلیل صنعت جوشکاری هرکشور از صنایع زیربنایی محسوب می شود.

اما بر‌گردیم به تخصص های جوشکاری و عدم شناخت آن در جامعه که نتیجه آن عدم استفاده از پتانسیل متخصصان این رشته، افزایش بیکاری و هدر رفتن قسمتی از مهمترین سرمایه کشور یعنی منابع انسانی است؛ در متون و استانداردها تقسیم بندی های مختلفی برای کارکنان در صنعت جوشکاری جوشکاری وجود دارد اما شاید بتوان این کارکنان را به چهار گروه تقسیم کرد : مهندسان فناوری جوشکاری، مهندسان بازرسی جوشکاری، کارکنان آزمون های غیر مخرب و جوشکاران و اپراتورهای جوشکاری. بطور خلاصه مهندسان فناوری دستورالعمل های جوشکاری را تدوین می نمایند، بازرسان جوشکاری تضمین کیفیت جوش را با کمک کارکنان ماهر آزمون های غیرمخرب به عهده دارند و جوشکاران نیز مهارت استفاده از فرایندهای جوشکاری دستی تا تمام مکانیزه ویا رباتیک را برای اجرای درست دستورالعمل های تدوین شده به عهده دارند . دو گروه اول از رشته های دانشگاهی هستند و دو گروه آخر از مشاغل مهارتی.

 متاسفانه در کشور ما به دلیل عدم انسجام در سیستم آموزش و تایید صلاحیت مرتبط با صنعت جوشکاری، شرایط آشفته ای ایجاد شده است. با این که در ایران فارغ التحصیلان دانشگاهی زیادی در رشته و یا گرایش جوشکاری از سطح فوق دیپلم تا دکتری وجود دارد کمتر مشاهده می شود که در آگهی های استخدامی به تکنسین ها و یا مهندسان این رشته اشاره شود بنابراین وقتی وارد حیطه صنعت و یا ساختمان می شوید مشاهده می کنید در موارد محدودی از متخصصان جوشکاری به شکل درست و در جای خود استفاده می شود و در سایر موارد یا بطور کلی به موضوع کیفیت در جوشکاری و عواقب آن توجه نمی شود و یا اگر هم توجه می شود فعالیت های مرتبط با شغل مهندسی جوش و یا بازرسی های غیر مخرب را افرادی با مدارک تحصیلی دیگر و یا غیرمرتبط انجام می دهند. این افراد ممکن است دوره های آموزشی کوتاه مدتی را نیز طی نموده باشند اما این سطح اطلاعات قابل مقایسه با دانش و مهارت مورد نیاز نیست و کیفیت مناسب محصول را تضمین نمی کند و این یعنی ؛ به هدر دادن مضاعف سرمایه بدون کسب نتیجه مطلوب. بنابراین برای جوانان فارغ التحصیل در رشته های مهندسی جوش راهی نمی ماند جز انتخاب مشاغل کاملا غیر مرتبط ویا مهاجرت به خارج از کشور به ویژه در شرایط فعلی که رکود اقتصادی  مزید بر علت شده است. جوشکاران نیز با مشکلات مختلفی مواجه هستند: عدم وجود نظام تایید صلاحیت هماهنگ برای جوشکاران، وجود دستورالعمل های متنوع در سازمان ها و عدم اطلاع اغلب ناظران از اصول مهندسی و بازرسی جوش، موجب شده است تا علیرغم وجود استانداردهای آموزشی در سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور، جوشکاران هنگام کاریابی و یا اجرای عملیات جوشکاری مطابق استانداردهای بین المللی با مشکل مواجه شوند.

از دیگر نشانه های بارز نابسامانی این صنعت مهم در کشور این است که با وجود سابقه زیاد شروع فعالیت های جوشکاری نه تعریف دقیق و کاملی از مشاغل صنعت جوش در کشور وجود دارد و نه آماری از فارغ التحصیلان و کارکنان  و این یعنی تا کنون به نیازهای این حوزه پرداخته نشده است.

شاغلان در صنایع با سوانح و حوادث متعددی مواجه شده اند که ناشی از عدم رعایت اصول مهندسی در جوشکاری و یا عدم اجرای درست جوشکاری ناشی از نظارت های غیراصولی است همچنین پس از زلزله ویرانگر بم گزارش های مختلفی دلایل خسارات و تلفات وارد شده را اتصالات ضعیف جوشکاری شده بیان نمودند. البته اینگونه نبوده است که همه دستگاه ها و تشکل ها دست روی دست بگذارند و به این شرایط آشفته نگاه کنند، تا کنون حرکت های مختلفی به منظور ساماندهی این صنعت انجام شده است اما از آنجا که این موضوع وابسته به مراکز تصمیم گیرنده متعددی است کار پیچیده و به نوعی متوقف شده است.

انجمن های کارگری مهندسین جوش در استان های کشور و پیرو آن کانون این انجمن ها طی یک سال گذشته تشکیل شده است. اعضای این انجمن ها افراد حقیقی و همان شاغلان در صنعت جوشکاری هستند که شامل همه گروهای شاغل در این صنعت از جوشکار تا مهندس می شوند. اعضای انجمن ها ترکیبی از جوانان و خبرگان این صنعت مهم هستند. یکی از اهداف انجمن ها و کانون تعریف مشاغل صنعت جوشکاری مبتنی بر واقعیت و نیاز در حوزه صنعت و ساختمان و پیگیری حقوق شاغلان از طریق سازمان های مربوط از قبیل وزارت کار، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، وزارت علوم و  سازمان مدیریت و برنامه ریزی و مجلس شورای اسلامی است . البته باید به این نکته اشاره کنم با همکاری سازنده و دلسوزانه ای که تاکنون بعضی مسئولان در استان های کشور داشته اند بعضی انجمن های استانی به نتایج بسیار خوبی رسیده اند اما تا قرارگرفتن متخصصان صنعت جوشکاری در جایگاه اصلی خود که متضمن ارتقای بهره وری ملی است راه دشواری در پیش است و بهبود این شرایط قطعا نیازمند توجه و همکاری بیشتر دولت و مجلس محترم است. در غیر این صورت باید امیدوار باشیم که نه تجهیزات دیگری ناگهان منهدم شود و نه زلزله دیگری در راه باشد.

رضا کلانتریان ، رئیس کانون انجمن های مهندسین جوش ایرانهفته نامه آتیه نو، سازمان تامین اجتماعی، شماره 81 ،آذر 95